Astma a zapalenie płuc

Co to jest astma?

Astma jest chorobą, która dotyczy pacjentów w każdym wieku. Charakteryzuje się obecnością przewlekłego stanu zapalnego oskrzeli, a także ich nadreaktywności, które prowadzą do ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe czyli obturacji.Dochodzi wówczas do skurczu oskrzeli, obrzęku ich śluzówki i nadprodukcji śluzu. Jeśli astma ma podłoże alergiczne, dzieje się to w odpowiedzi na kontakt z alergenami (takimi jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt). Rozpoczyna się wówczas uogólniona nadmierna reakcja zapalna, nieadekwatna do istniejącego „zagrożenia”, a jednym z jej mechanizmów jest rozwinięcie napadu astmy. Szereg reakcji, do których dochodzi w astmie niealergicznej nie został jeszcze całkowicie poznany. Wiadomo jest, że u części pacjentów do rozwinięcia objawów astmy dochodzi w związku z wysiłkiem fizycznym, silnymi emocjami, stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (szczególnie aspiryny) lub w związku ze zmianą pogody.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Objawy astmy

Astma jest chorobą przewlekłą, która może charakteryzować się sezonowością objawów, ich przejściowym zaostrzaniem lub ustępowaniem. Do objawów astmy należą przede wszystkim:

• kaszel, szczególnie nocą i nad ranem, suchy, napadowy,
• duszność (głównie podczas wydechu),
• uczucie ściskania w klatce piersiowej,
• świszczący oddech.

Współistnienie innych chorób alergicznych: nieżytu nosa, alergicznego zapalenia spojówek i innych. Astma ma przebieg wieloletni, a jej niekontrolowanie może doprowadzić do trwałej przebudowy ścian oskrzeli i nieodwracalnej obturacji.

Przeczytaj również: Co może oznaczać uczucie ciężkości w klatce piersiowej?

Typowe i atypowe zapalenie płuc

Zapalenie płuc to jednostka chorobowa przebiegająca z objawami zakażenia dolnych dróg oddechowych (kaszel, duszność, krwioplucie), którym towarzyszą zmiany osłuchowe lub radiologiczne, a także objawy ogólnoustrojowe (gorączka, osłabienie, bóle mięśni, poty, dreszcze). Zapalenia płuc najczęściej powodowane są przez drobnoustroje takie jak Streptococcus pneumoniae lub Haemophilus influenzae (są to tzw. typowe zapalenia płuc, charakteryzujące się ostrym początkiem, obecnością wysokiej gorączki i dobrze wyrażonych objawów ze strony dróg oddechowych). Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje atypowe (Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae) przebiega w sposób mniej gwałtowny, najczęściej z dobrym stanem ogólnym pacjenta, mniej wysoką gorączką niż w przypadku zakażenia drobnoustrojami typowymi, a dominującym objawem ze strony dróg oddechowych jest suchy kaszel.

Rozpoznanie zapalenia płuc

Rozpoznanie zapalenia płuc opiera się przede wszystkim na:

• wywiadzie chorobowym obejmującym:
  • okoliczności rozpoczęcia choroby,
  • ustalenie czy występują czynniki ryzyka wystąpienia zapalenia płuc (starszy wiek, niedożywienie, uzależnienia),
  • objawy zgłaszane przez pacjenta i ich nasilenie (kaszel, gorączka i inne wcześniej wymienione);
• odchyleniach w badaniu przedmiotowym (w zapaleniu atypowym mogą być słabo wyrażone):
  • rzężenia nad polami płucnymi,
  • stłumienie odgłosu opukowego,
  • wzmożenie drżenia głosowego;
• obecności nowych zmian w RTG klatki piersiowej:
  • zacienienia segmentowe lub płatowe,
  • zmiany wieloogniskowe.

Astma czy zapalenie płuc?

Badaniem, które z największym prawdopodobieństwem pozwala potwierdzić występowanie astmy u chorych z charakterystycznymi objawami jest spirometria.Służy ona m.in. do rozpoznania utrudnień przepływu powietrza przez drogi oddechowe, czyli obturacji. Pozwala także prognozować o jej odwracalności. Odwracalność obturacji charakterystyczna jest dla astmy (jednak tylko takiej, w której nie doszło jeszcze do całkowitej przebudowy ściany oskrzeli) i można ją potwierdzić wykonując próbę rozkurczową lekiem wziewnym (zwykle salbutamolem). W przypadku, gdy wynik spirometrii jest wątpliwy i nie koreluje ze zgłaszanymi przez pacjenta objawami, pomocna w różnicowaniu jest ocena nadreaktywności oskrzeli w spirometrycznej próbie prowokacyjnej. Polega ona na rozszerzeniu standardowej spirometrii o pomiar po podaniu pacjentowi histaminy lub metacholiny. Są to substancje, które wywołują skurcz oskrzeli, a u pacjentów na astmę dochodzi do tego często już przy niewielkiej ich dawce.

W stanie infekcji spirometria jako badanie rozstrzygające ma ograniczone zastosowanie ze względu na możliwość zafałszowania wyniku lub niemożność poprawnego jej wykonania przez osłabionego lub intensywnie kaszlącego pacjenta. Dlatego w odróżnieniu początków astmy od początkowego stadium zapalenia płuc (szczególnie atypowego) najważniejsze jest badanie kliniczne w gabinecie lekarskim, wywiad chorobowy i obserwacja pacjenta.

Za astmą przemawiają przede wszystkim:

• wcześniej zaobserwowana sezonowość objawów,
• występowanie objawów w odpowiedzi na konkretne bodźce (alergeny, wysiłek fizyczny),
• współwystępowanie innych chorób alergicznych,
• brak objawów infekcji.

Obecność gorączki, bólu mięśni, ogólnego rozbicia, odkrztuszanie ropnej plwociny, charakterystyczne zjawiska osłuchowe (rzężenia) potwierdzone obecnością zmian radiologicznych w RTG klatki piersiowej przemawiają za zapaleniem płuc.

Zapalenie płuc a zaostrzenie astmy

Zaostrzeniem astmy nazywamy nagłe nasilenie objawów choroby (kaszlu, duszności, świszczącego oddechu), które może wymagać wprowadzenia modyfikacji stosowanego leczenia. Wystąpienie zaostrzenia najczęściej spowodowane jest infekcją układu oddechowego,w tym zapaleniem płuc. Może też wynikać ze wzrostu narażenia na alergeny lub czynniki drażniące, np. dym tytoniowy czy zanieczyszczenie powietrza. Co ważne, zaostrzenie astmy może rozwinąć się nagle – w ciągu kilkunastu minut, jak również stopniowo – przez kilka dni, a w najcięższych przypadkach może nawet doprowadzić do zgonu.

Astma – jak postępować?

Właściwy dobór farmakoterapii jest kluczowy dla prawidłowego kontrolowania astmy i mimo, iż nie możliwe jest całkowite jej wyleczenie, jest on najważniejszy dla spowolnienia przebudowy ściany drzewa oskrzelowego i wystąpienia nieodwracalnej obturacji. Celem leczenia jest utrzymanie astmy dobrze kontrolowanej, czyli takiej, w której objawy występują nie częściej niż 2 razy w tygodniu i nie ograniczają aktywności życiowej pacjenta.

Przeważnie leczenie astmy rozpoczynane jest terapii dwulekowej: jeden z leków szybko rozkurczających mięśniówkę oskrzeli, do których należą szybko działające beta-2-mimetyki (np. salbutamol) oraz glikokortykosteroidowy lek wziewny (np. cyklezonid, flutykazon). W zależności od ciężkości objawów i stopnia kontroli choroby lekarz może modyfikować terapię z zastosowaniem długodziałających beta-2-mimetyków (np. salmeterol), a także leków przeciwleukotrienowych (np.montelukast) lub teofiliny o przedłużonym uwalnianiu.

Leczenie zapalenia płuc

W lekkim zapaleniu płuc antybiotykiem pierwszego wyboru jest amoksycylina. Choremu zaleca się także odpoczynek, przyjmowanie leków przeciwgorączkowych, picie dużej ilości płynów. W ciężkich zapaleniach płuc konieczna jest hospitalizacja, podczas której możliwa będzie dożylna terapia antybiotykowa i wdrożenie tlenoterapii. Początkowe leczenie zapalenia płuc opiera się zwykle na antybiotykoterapii empirycznej.Jest to sposób leczenia zakażeń zakładający stosowanie antybiotyku, który zgodnie z najnowszą dostępną wiedzą jest aktywny wobec drobnoustroju odpowiedzialnej za wywołanie danej infekcji. Jeśli leczenie pierwszego wyboru nie przynosi rezultatów, należy rozważyć zmianę antybiotyku lub wykonanie antybiogramu i wdrożenie leczenia zgodnego z jego wynikiem.

Astmatycy chorujący na zapalenie płuc wymagają nie tylko antybiotykoterapii, ale często i zintensyfikowania dotychczasowego leczenia m.in. ze względu nasilającą się duszność. Do leków stosowanych w zaostrzeniu astmy zaliczane są:

• szybko działające beta-2-mimetyki (np. salbutamol) – pomagają w krótkim czasie rozkurczyć oskrzela, zmniejszają uczucie duszności i trudności w oddychaniu;
• glikokortykosteroidy wziewne (np. budezonid, cyklezonid i inne) – działają przeciwzapalnie wewnątrz drzewa oskrzelowego. Można podawać je przewlekle celem kontroli przebiegu astmy, a w zaostrzeniu rozważyć zintensyfikowanie dawkowania;
• glikokortykosteroidy podawane doustnie lub dożylnie (np. prednizon, metylprednizolon) – podaje się wyłącznie w zaostrzeniach lub ciężkich przypadkach astmy źle kontrolowanej. Należy je stosować jedynie przez kilka dni ze względu na możliwość wystąpienia licznych działań niepożądanych ze strony innych układów i narządów;
• bromek ipratropium – jest to lek cholinolityczny, rozkurczający oskrzela, wspomagający działanie salbutamolu;
• teofilina – działa rozszerzająco na oskrzela, jednak powinna być stosowana w zaostrzeniu wówczas, gdy terapia innymi lekami okazała się nieskuteczna. Dobór dawki wymaga dużej rozwagi, gdyż teofilinę charakteryzuje tzw. wąski indeks terapeutyczny. Oznacza to, najprościej ujmując, iż terapeutyczne stężenie leku jest niedalekie od stężenia toksycznego, stąd niewielkie różnice w dawkowaniu mogą mieć znamienne skutki dla zdrowia pacjenta.