Jakie są objawy niedoczynności tarczycy – jak rozpoznać, że tarczyca jest chora?

Co to jest niedoczynność tarczycy?

Choroby tarczycy należą do najczęstszych endokrynopatii, czyli chorób układu hormonalnego. Niedoczynność tarczycy to inaczej stan hipotyreozy. Jest to zespół objawów, który towarzyszy niedoborowi hormonów wytwarzanych przez gruczoł tarczowy. Najważniejszym z nich jest tyroksyna. Niedobór tego hormonu powoduje cały szereg dolegliwości, których główną cechą jest spowolnienie przemiany materii, osłabienie, gorszy metabolizm. Organizm zwalnia, spowalniają wszelkie procesy.

Hormony tarczycy to tyroksyna (T₄) i trijodotyronina (T₃). Ich sekrecja, czyli wydzielanie regulowane jest przez przysadkę mózgową, a ściślej mówiąc przez hormon tam wytwarzany – hormon tyreotropowy (określany skrótem TSH). Jakakolwiek dysfunkcja w obrębie przysadki, ale i gruczołu tarczowego prowadzi do pojawiania się objawów niedoczynności tarczycy.

To też może Cię zainteresować: Guz tarczycy 3 cm – czy trzeba operować?

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest wynikiem niedoboru hormonów tego narządu, który skutkuje licznymi objawami związanymi z uogólnionym spowolnieniem większości procesów toczących się w organizmie. Schorzenie dotyczy około pięć razy częściej kobiet a częstość jego występowania zwiększa się z wiekiem. Objawy niedoczynności tarczycy mogą być bardzo subtelne i długo pozostają niezauważone. Do charakterystycznych symptomów, które sugerują występowanie niedoczynności tarczycy należą:

• przyrost masy ciała (pojawia się nadwaga i wzrasta ryzyko otyłości)
• osłabienie, ciągłe zmęczenie, zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego,
• senność, ogólne spowolnienie,
• problemy z koncentracją uwagi, zaburzenia pamięci,
• obniżenie nastroju, depresja,
• łatwe marznięcie, ciągłe uczucie chłodu,
• przewlekłe zaparcia,
• sucha, zimna i wilgotna skóra z nadmiernym rogowaceniem naskórka,
• suche, łamliwe włosy, nadmierne wypadanie włosów.

Niedoczynność tarczycy u kobiet może być przyczyną zaburzeń miesiączkowania, niepłodności i trudności z donoszeniem ciąży. Niedoczynność tarczycy u mężczyzn powodować może osłabienie libido, a w niektórych przypadkach zaburzenia wzwodu. Objawy nieleczonego schorzenia nasilają się a w krańcowym stadium może dojść do rozwoju śpiączki hipometabolicznej.

Wyjątkowo niekorzystne konsekwencje może mieć znacznie rzadziej diagnozowana niż u dorosłych niedoczynność tarczycy u dzieci. Hormony tarczycy u dziecka odpowiedzialne są za procesy wzrostu i dojrzewania, a także bardzo silnie wpływają na rozwój układu nerwowego.

Niedoczynność tarczycy – objawy psychiczne

Objawy problemów z tarczycą mogą dotyczyć także sfery psychicznej pacjenta. Okazuje się, że zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy może wiązać się z wystąpieniem symptomów charakterystycznych dla stanów depresyjnych, choroby afektywnej dwubiegunowej, nawracających wahań nastrojów. Działa to także w odwrotnym kierunku – objawy chorób tarczycy związane z zaburzeniami hormonów tarczycowych mogą wystąpić w przypadku zdiagnozowanych zaburzeń psychicznych. Nie mają one jednak podłoża tarczycowego.

Do psychicznych objawów niedoczynności tarczycy zalicza się:

• obniżenie nastroju, niekiedy wystarczająco ciężkie, by spełnić kryteria rozpoznania depresji,
• ogólne spowolnienie,
• przewlekłe uczucie zmęczenia i obniżona tolerancja wysiłku,
• zaburzenia koncentracji,
• zaburzenia poznawcze,
• problemy z pamięcią,
• nadmierna senność,
• zmniejszony apetyt,
• obniżone libido.

Podobieństwo objawów niedoczynności tarczycy i zaburzeń o podłożu psychogennym jest przesłanką do przeprowadzenia dokładnej diagnostyki różnicującej.

Czytaj również: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie

Wole, powiększona tarczyca i inne oznaki niedoczynności

Niski poziom hormonów tarczycy skutkuje zwiększeniem wydzielania przez przysadkę mózgową TSH, który pobudza komórki wydzielnicze tarczycy do pracy. W sytuacji, gdy mimo tej stymulacji produkcja hormonów nie jest możliwa (np. wskutek niedoboru jodu bądź zażywania leków upośledzających czynność wydzielniczą tarczycy), dochodzi do powiększenia tarczycy, czyli przerostu nadmiernie stymulowanego gruczołu i powstania tzw. wola tarczycowego. Duże wole mogą przyjąć postać łatwo zauważalnego guza u podstawy szyi;

Poza opisanymi oznakami nadczynności tarczycy, u chorych czesto występują symptomy dotyczące poszczególnych narządów i układów:

• układu krążenia – charakterystyczne jest spowolnienie akcji serca i obniżenie (rzadko podwyższenie) ciśnienia tętniczego;
• układu oddechowego – możliwa jest zmiana barwy głosu i chrypka, spowodowane obrzękiem strun głosowych;
• układu pokarmowego – często spotyka się uporczywe zaparcia;
• układu ruchu – możliwe jest osłabienie siły mięśniowej, męczliwość mięśni czy obrzęki stawów;
• układu rozrodczego – niedoczynność tarczycy może powodować zaburzenia miesiączkowania (zwykle wydłużenie długości cyklu), niepłodność;
• zaburzenia metaboliczne – w tym zwiększenie poziomu LDL, cholesterolu całkowitego i trójglicerydów.

Bardzo ciężka, nieleczona niedoczynność tarczycy może skutkować rozwojem tzw. śpiączki hipometabolicznej, która jest stanem zagrożenia życia i wymaga leczenia w warunkach oddziału intensywnej terapii.

Jakie mogą być przyczyny niedoczynności tarczycy?

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli tzw. choroba Hashimoto. W tym przypadku organizm produkuje przeciwciała przeciwko enzymom biorącym udział w syntezie hormonów tarczycy, co powoduje ich niedobór. Objawy schorzenia mogą być również wynikiem wycięcia tarczycy lub skutkiem ubocznym leczenia radioaktywnym jodem, np.: z powodu raka tarczycy.

Radioterapia okolicy szyi predysponuje do rozwoju niedoczynności tarczycy na ogół po kilku latach od zastosowanego leczenia.

Do zaburzeń pracy gruczołu prowadzi także w niektórych przypadkach przyjmowanie niektórych leków, np. związków litu, fenytoiny, nietroprusydku sodu lub amiodaronu.

Objawy niedoczynności tarczycy mogą wystąpić również wskutek przewlekłego, znacznego niedoboru jodu, choć w obecnych czasach jest to rzadka przyczyna rozwoju choroby.

Niekiedy objawy hipotyreozy są wynikiem niedoczynności przysadki mózgowej, która produkuje hormony stymulujące gruczoł tarczowy do pracy.

Dlaczego trudno jest schudnąć przy niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy prowadzi do zmniejszenia podstawowej przemiany materii, zatem spowolniony metabolizm i wynikające z tego problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała są bardzo powszechne wśród pacjentów z tym schorzeniem. Niedobór hormonów tarczycy powoduje, że energia dostarczana z pożywieniem jest magazynowana w nadmiarze w postaci tkanki tłuszczowej. Pojawia się skłonność do nadwagi i otyłości.

Trzeba wiedzieć, że odchudzanie ma duże znaczenie dla normalizacji stężeń hormonów we krwi, dlatego pacjentom z niedoczynnością tarczycy zaleca się odpowiednią dietę i regularny wysiłek fizyczny. Systematyczna aktywność fizyczna:

• prowadzi do zmniejszenia apetytu, zwłaszcza na cukier,
• pomaga w redukcji tkanki tłuszczowej,
• powoduje zwiększenie masy mięśniowej a przez to przemiany materii,
• obniża podwyższony poziom glukozy i cholesterolu we krwi,
• poprawia nastrój i samopoczucie,
• zwiększa odczuwanie ciepła.

Zaleca się wykonywanie ćwiczeń co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut, najlepiej jednak codziennie poświęcić godzinę na aktywność fizyczną.

Badania na niedoczynność tarczycy – jak ją rozpoznać?

Niedoczynność tarczycy rozpoznaje się na podstawie dokładnego badania lekarskiego, oceny objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Podstawowym z nich jest ocena stężenia TSH, które ulega zwiększeniu w niedoczynności tarczycy. Wyjątek stanowi schorzenie będące wynikiem niedoczynności przysadki – wtedy stężenie TSH jest zmniejszone.

Duże znaczenie w diagnostyce ma również oznaczenie stężenia hormonów tarczycy – wolnej trijodotyroniny fT3 i wolnej tyroksyny fT4 oraz przeciwciał przeciwtarczycowych. Pomocne jest również oznaczenie morfologii krwi w celu ujawnienia niedokrwistości oraz ocena stężenia cholesterolu, które często ulega zwiększeniu w niedoczynności tarczycy. W ustaleniu przyczyny schorzenia znajduje zastosowanie badanie USG gruczołu. Podstawową metodą leczenia chorych na niedoczynność tarczycy jest leczenie substytucyjne czyli podawanie hormonów tarczycy.

Podstawowym lekiem na niedoczynność tarczycy jest lewoskrętna tyroksyna w dawce ustalanej indywidualnie dla każdego pacjenta. Preparat powinien być przyjmowany na czczo, na pół godziny przed śniadaniem.

Jak wygląda leczenie niedoczynności tarczycy?

Stwierdzenie objawowej niedoczynności tarczycy stanowi bezwzględne wskazanie do rozpoczęcia leczenia. Podstawowym jego założeniem jest przywrócenie poziomu hormonów tarczycy wystarczającego do zaspokojenia zapotrzebowania metabolicznego organizmu. Jeśli nie doszło do trwałych zmian w narządach, postępowanie takie pozwala osiągnąć ustąpienie objawów choroby i przywrócić pierwotny komfort życia.

Najczęściej leczenie nadczynności tarczycy przyjmuje postać terapii substytucyjnej, która polega na codziennym doustnym przyjmowaniu hormonów tarczycy oraz eliminacji czynników sprzyjających rozwojowi choroby. Leczenie takie prowadzi się do czasu powrotu normalnej funkcji gruczołu (o ile zidentyfikowano odwracalną przyczynę choroby, którą można usunąć), wyrażonego w normalizacji poziomu TSH, fT4 i fT3. Niestety, w przypadku najczęstszych postaci niedoczynności tarczycy nieznane są skuteczne metody leczenia przyczynowego i substytucja hormonów tarczycy konieczna jest do końca życia.

Z powodu ryzyka niedostatecznego wchłaniania z przewodu pokarmowego, hormony należy przyjmować na czczo, co najmniej 30 min przed pierwszym posiłkiem. W wyjątkowych przypadkach, gdy postępowanie takie nie jest możliwe, dopuszczalne jest zamiast tego przyjmowanie hormonów tarczycy przed snem, co najmniej 3 godziny po ostatnim posiłku. Najpowszechniej stosowanym w leczeniu substytucyjnym lekiem jest lewotyroksyna. Preparaty czystej trójjodotyroniny nie są obecnie dostępne na rynku polskim. Z uwagi na powszechne w Polsce i krajach rozwiniętych jodowanie soli kuchennej, suplementacja jodu podczas leczenia niedoczynności tarczycy nie jest zwykle konieczna.

Leczenie utajonej niedoczynności tarczycy (wyrażonej podwyższonym poziomem TSH, prawidłowym poziomem hormonów tarczycy i nieobecnością objawów choroby) nie zawsze jest konieczne. Decyzja o rozpoczęciu terapii uzależniona jest od wielu czynników, w tym od poziomu TSH, wieku chorego i chorób współistniejących.

Kontroli leczenia dokonuje się przez regularne oznaczanie poziomu TSH, przy czym badanie wykonuje się nie wcześniej niż po upływie 4–6 tyg. od rozpoczęcia leczenia lub zmiany dawki lewotyroksyny. Kolejnych kontroli dokonuje się przeważnie po 6 miesiącach, a następnie w leczeniu przewlekłym raz w roku.

Zobacz też: Thyroset – suplement diety na tarczycę

Dieta w niedoczynności tarczycy – co jeść i jak schudnąć?

Dieta na niedoczynność tarczycy powinna być odpowiednio zbilansowana i dostarczać niezbędnych składników odżywczych wykorzystywanych do syntezy hormonów tarczycy odgrywa istotną rolę wspomagającą leczenie niedoczynności tarczycy.

W diecie na niedoczynność tarczycy nie może zabraknąć:

• pełnowartościowego białka, najlepiej pochodzenia zwierzęcego (chude mięso, ryby morskie, jaja);
• wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny ω–3, które poprawiają wrażliwość tkanek na działanie hormonów tarczycy (ryby morskie, olej lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek);
• węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (produkty z pełnego przemiału: kasze, ciemne makarony, razowe pieczywo);
• niezbędnych do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy mikroelementów, tj.: jod (owoce morza, ryby), żelazo (wołowina, wątróbka drobiowa, żółtko jaj, szpinak), selen (dorsz, tuńczyk, halibut, jaja, sardynki, grzyby, mleko i jego przetwory), cynk (jaja, kasza gryczana, zarodki pszenne, pestki dyni);
• odpowiedniej ilości błonnika, który łagodzi pojawiające się zaparcia, obniża wartość energetyczną diety i daje uczucie sytości.

Żeby schudnąć przy niedoczynności tarczycy należy ograniczyć produkty zawierające substancje wolotwórcze, np.: soja, brokuły, brukselka, kalafior, kapusta, rzepa. Związki w nich zawarte mogą wiązać się z jodem i uniemożliwiać syntezę hormonów tarczycy.

Walka z nadwagą, która często towarzyszy schorzeniu, powinna odbywać się stopniowo, poprzez redukcję masy ciała o 0,5–1 kg na tydzień co pozwoli uniknąć efektu yo-yo. Należy wystrzegać się dużego obniżania wartości energetycznej posiłków, gdyż może to jeszcze bardziej spowolnić metabolizm.

Niedoczynność tarczycy – komentarz endokrynologa