Ketamina – właściwości, wskazania, skutki uboczne

Ketamina – co to za substancja?

Ketamina to związek o działaniu znieczulającym, stosowany typowo w anestezjologii. Jest to substancja zaliczana do halucynogenów, czyli związków mogących wywołać nieprawidłowe doznania zmysłowe, zaburzenia świadomości, które w psychiatrii nazywane są omamami .

Ketamina poprzez oddziaływanie na różnorodne receptory zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym pozwala na uzyskanie znieczulenia, choć to nie wszystkie znane jej właściwości biologiczne. Mimo wielu badań, mechanizmy działania ketaminy nie zostały jeszcze do końca zbadane.

Z uwagi na silne doznania narkotyczne, ketamina to substancja o dużym potencjale nadużywania. Stała się popularną używką stosowaną „rekreacyjnie” i powodującą silne uzależnienie. W wielu krajach, również w Polsce, związek ten został umieszczony na listach substancji nielegalnych.

Ketamina określana jest przez specjalistów jako dysocjant psychodeliczny – związek wywołujący uczucie odrealnienia, snu na jawie oraz głębokiej depersonalizacji. Wśród osób narkotyzujących się większymi dawkami ketaminy funkcjonuje nawet specjalne, slangowe pojęcie, tzw. K-hole, opisujące doświadczenia towarzyszące zażyciu substancji. Są to m.in.:

• uczucie doświadczania śmierci,
• dezorientacja,
• halucynacje,
• tymczasowa utrata pamięci,
• uczucie zmian proporcji ciała,
• wrażenie kontaktu z istotami boskimi lub pozaziemskimi.

Jak działa ketamina?

Warto przedstawić właściwości biologiczne ketaminy i jej wpływ na organizm człowieka. Działanie jakie wykazuje ketamina to przede wszystkim:

• działanie anestetyczne – pozwala na osiągnięcie znieczulenia w anestezjologii;
• działanie przeciwbólowe – analgezja (czyli znoszenie bólu) w przypadku ketaminy odgrywa jednak rolę drugoplanową;
• działanie psychomimetyczne, czyli zdolność do wywoływania omamów – właściwość ta wynika prawdopodobnie z faktu, że ketamina zwiększa aktywność dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym;
• podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi i częstości pracy serca;
• rozszerzenie oskrzeli.

Jakie są wskazania do stosowania ketaminy?

Głównym wskazaniem do zastosowania ketaminy jest potrzeba znieczulenia pacjenta. Jednak substancja ta ma ograniczone zastosowanie w anestezjologii i stosuje się ją przede wszystkim w celu znieczulenia do krótkich zabiegów chirurgicznych, które nie wymagają zwiotczenia mięśni szkieletowych.

Ponadto, ketaminy używa się do wprowadzenia pacjenta do znieczulenia ogólnego, zanim jeszcze użyje się innych środków znieczulających. Ketaminę można więc łączyć z innymi środkami znieczulającymi (w medycynie substancje takie nazywa się anestetykami).

Ketamina – dawkowanie leku

Ketaminę podaje się drogą domięśniową lub dożylną. W przypadku znieczulenia do krótkiego zabiegu podaje się typowo ketaminę we wlewie dożylnym na początku w dawce 0,5–2 mg/kg masy ciała, a następnie, w podtrzymywaniu znieczulenia zazwyczaj 10–40 µg na kilogram masy ciała na minutę.

Co ważne, pojawienie się podczas znieczulenia ruchów kończyn o charakterze drgawkowym nie świadczy o podaniu zbyt niskiej dawki ketaminy – stan ten nie wymaga podawania dodatkowych dawek leku.

Warto jeszcze wspomnieć, że w drugim wskazaniu do podania ketaminy, czyli w sytuacji wprowadzania do znieczulenia ogólnego z wykorzystaniem innych leków, ketaminę stosuje się również w takich dawkach, jak przedstawiono powyżej.

Jakie są skutki uboczne zażywania ketaminy?

Jak każdy lek, również ketamina może nieść ze sobą ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Najczęstsze skutki uboczne i działania niepożądane ketaminy to:

• koszmary senne, halucynacje;
• niepokój, splątanie, pobudzenie pacjenta;
• zwiększone napięcie mięśni szkieletowych;
• zaburzenia ruchu, przypominające napady drgawkowe;
• nudności i wymioty;
• podwójne widzenie;
• wysypka;
• podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi;
• przyspieszenie częstotliwości rytmu serca.

Ketamina – przeciwwskazania

Jakie są przeciwwskazania do stosowania ketaminy? Najważniejsze z nich to:

• ciężka choroba niedokrwienna serca;
• nadwrażliwość na ketaminę lub inny składnik preparatu;
• zaburzenia psychiczne w wywiadzie, w tym schizofrenia, nawet gdy jest tylko podejrzewana;
• rzucawka lub zagrożenie rzucawką – rzucawka to stan zagrożenia życia, występujący w czasie ciąży, w którego przebiegu dochodzi do pojawienia się napadów padaczkowych i utraty przytomności przez ciężarną;
• wiek poniżej 3. miesiąca życia;
• jednoczesne stosowanie leków takich, jak barbiturany, diazepam czy środki narkotyczne;
• stan majaczenia – czyli ostry zespół zaburzeń świadomości, który może być wywołany ciężką infekcją lub np. odstawieniem alkoholu;
• zdarzenie naczyniowo-mózgowe w wywiadzie – mowa tutaj np. o zawale mięśnia sercowego, czy udarze mózgu.

Ketamina – przedawkowanie

Jak większość substancji, również ketaminę możemy podać w zbyt dużej dawce i doprowadzić tym samym do jej przedawkowania. Największe zagrożenie stanowi w tej sytuacji depresja ośrodka oddechowego , co prowadzi do zatrzymania oddechu. Konieczne wtedy bywa mechaniczne wspomaganie oddychania.

Przedawkowanie ketaminy jest zdecydowanie stanem zagrożenia życia. Ważny jest również czas podania ketaminy, ponieważ szybkie podanie tej substancji również może prowadzić do depresji oddechowej.

Czy ketamina jest bezpieczna?

Ketamina jest bezpiecznym lekiem, o ile jest stosowana jest zgodnie ze wskazaniami medycznymi i w odpowiedniej dawce. Stosowanie ketaminy powinno być zalecane wyłącznie przez lekarza. Nie powinniśmy sami decydować się na przyjmowanie ketaminy, gdyż jak już wyżej wspomniano, może to nieść ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne, do zatrzymania oddychania włącznie.

W wielu kręgach społecznych ketamina używana jest jako substancja psychoaktywna, co wiąże się z jej zdolnościami do wywoływania stanów odrealnienia, oderwania od własnego ciała i od rzeczywistości.

Czytaj również: Kodeina – czym jest? Działanie, wskazania do stosowania, skutki uboczne

Ketamina a ciąża

Nie zaleca się stosowania tej substancji w okresie ciąży, ponieważ nie istnieją obecnie wiarygodne badania kliniczne na temat zastosowania tego związku w czasie ciąży. Jednak możliwe jest stosowanie ketaminy podczas wykonywania cięcia cesarskiego i podczas porodu w celach osiągnięcia znieczulenia. Co więcej, warto wspomnieć, że ketamina to związek, który jest w stanie przeniknąć przez łożysko.

Ketamina a karmienie piersią

Podobnie jak w okresie ciąży, również w czasie karmienia piersią (laktacji) nie zaleca się stosowania ketaminy. Jak już wspomniano wcześniej, ketamina nie jest typowo dostępna w lecznictwie zewnętrznym, dlatego nie otrzymamy recepty na ten lek np. od lekarza rodzinnego. Do znieczulenia z wykorzystaniem ketaminy musi nas zakwalifikować lekarz specjalista anestezjolog, który podczas wizyty przedoperacyjnej oceni, czy nie istnieją u nas przeciwwskazania do stosowania danego leku.

Ketamina – dostępne formy preparatu

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o formach, w jakich możemy znaleźć ten lek znieczulający. Wielu z nas zastanawia się, czy dostępna jest ketamina w tabletkach? W lecznictwie możemy korzystać z ketaminy jedynie w postaci roztworu do wstrzykiwań (może być on podawany dożylnie lub domięśniowo). Można spotkać się również z ketaminą w formie proszku, ale nie jest ona przeznaczona do użytku medycznego.

Ketamina w depresji – czy znajdzie zastosowanie w leczeniu tego schorzenia?

Ciekawym tematem jest zastosowanie ketaminy w leczeniu depresji, ale nie tylko. Najnowsze odkrycia badaczy wskazują, że ketamina może być rewolucyjnym lekiem stosowanym w terapii takich chorób psychicznych, jak depresja, schizofrenia, uzależnienia czy zespół stresu pourazowego.

Jak wygląda mechanizm działania ketaminy w tym przypadku? Ketamina działa na receptory NMDA, znajdujące się w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), co pozwala na uwalnianie specjalnego mózgowego czynnika neurotropowego. Obecność tego czynnika prowadzi do zwiększenia rozmiarów komórek w OUN oraz stymuluje rozgałęzianie dendrytów – co, jak pokazują badania, odwraca zmiany zachodzące w mózgu pacjentów chorujących na depresję. Ketamina nie jest aktualnie stosowana jako standardowe leczenie przeciwdepresyjne – potrzeba większej liczby badań naukowych nad jej zastosowaniem w terapii tej jednostki chorobowej. W przypadku ketaminy problematyczna jest również droga podania leku (domięśniowa lub dożylna), co wymaga nadzoru pracownika medycznego i z pewnością jest wadą, w porównaniu do klasycznych leków przeciwdepresyjnych, mających postać tabletek.

Najnowsze odkrycia a wykorzystanie ketaminy

Coraz większa powszechność chorób i dysfunkcji psychicznych oraz trudności w ich leczeniu skłaniają naukowców do poszukiwania skutecznych terapii. Wiele związków wcześniej kojarzonych z doznaniami narkotycznymi, m.in. psylocybina zawarta w grzybach halucynogennych, jest obecnie testowana w ściśle określonych klinicznych warunkach pod kątem zupełnie nowych zastosowań terapeutycznych.

Podobnie jest z ketaminą. Związek ten jest mieszaniną 2 enancjomerów (czyli odmian tej samej substancji stanowiących swoje lustrzane odbicie). Tego typu odmiany mogą wykazywać zupełnie różną aktywność biologiczną i przyswajalność. To właśnie esketamina, enancjomer ketaminy o konfiguracji S, okazała się substancją przełomową w leczeniu depresji.

Zastosowanie ketaminy w leczeniu depresji

Psychiatrzy, aby stwierdzić czy dana osoba cierpi na zaburzenia depresyjne, klasyfikują co najmniej 5 charakterystycznych zachowań, które utrzymują się przez co najmniej 2 tygodnie. Objawy depresji to między innymi:

• obniżony nastrój,
• utrata zainteresowania wcześniejszymi aktywnościami,
• zaburzenia snu i zmęczenie,
• zmiany wagi,
• myśli samobójcze.

Szacuje się, że na świecie nawet 5 do 10% ludzi odczuwa regularne stany depresyjne. Leki stosowane w pierwszej kolejności przy podejrzeniu depresji to np. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI) i trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD). Niestety, preparaty te zwykle potrzebują wielu tygodni, aby zacząć działać. Dodatkowo, mają różnorodne skutki uboczne, w tym przyrost masy ciała czy obniżenie libido. U niektórych pacjentów diagnozowana jest także forma depresji opornej na leczenie, gdzie stosuje się terapię elektrowstrząsową.

Jednak prawdziwą rewolucję zapewnił preparat Spravato, zarejestrowany w 2019 roku w USA, a później na terenie Unii Europejskiej. Substancją czynną leku jest esketamina, którą podaje się donosowo w formie aerozolu. Preparat wyraźnie łagodzi objawy ciężkiej postaci depresji zaledwie w ciągu kilku godzin od podania, w przeciwieństwie do innych leków, które zaczynają działać po kilku tygodniach. Jest niezwykle wygodny w użytku dla pacjentów, nie wymaga hospitalizacji pacjenta ani podawania bolesnych zastrzyków, wywołuje także znacznie mniej efektów ubocznych w porównaniu do standardowych terapii farmakologicznych. Dokładny mechanizm działania antydepresyjnego ketaminy nie jest poznany, jednak substancja jest stale testowana w badaniach klinicznych.

Ketamina i leczenie myśli samobójczych oraz PTSD

Oprócz obiecujących wyników leczenia u pacjentów z depresją ketamina może być też pomocna u osób z ostrymi myślami samobójczymi lub z zespołem stresu pourazowego (PTSD, ang. post-traumatic stress disorder). Ketamina podawana zarówno dożylnie, jak i donosowo redukuje myśli samobójcze już w ciągu 24 godzin od podania.

Efekty te utrwalały się po zaledwie tygodniu terapii, gdzie przy tradycyjnym leczeniu chorzy wykazywali poprawę dopiero po dwa razy dłuższym czasie. Niestety, korzystne działanie przeciwdepresyjne ketaminy często zanika w ciągu jednego do dwóch tygodni po podaniu dożylnym. Dlatego też specjaliści proponują, że nowatorskie leczenie pacjentów z myślami samobójczymi powinno polegać na rozpoczęciu terapii ketaminą, a następnie długofalowym kontynuowaniu leczenia standardowymi doustnymi lekami przeciwdepresyjnymi (jak barbiturany). Tego typu podejście zapewniłoby natychmiastowe leczenie w przypadku ostrych uczuć myśli samobójczych i potencjalnie zapewniłoby lepsze efekty w zapobieganiu samobójstwom.

Ketamina i terapia uzależnień

Najnowsze odkrycia wskazują, że ketamina może być pomocna w medycynie uzależnień poprzez zwiększenie neuroplastyczności mózgu i modyfikowanie odpowiednich funkcjonalnych sieci neuronowych powstałych w wyniku nadużywania używek.

Substancja ta podawana dożylnie wykazała skuteczność w przedłużaniu abstynencji u osób z ze zdiagnozowanym uzależnieniem od alkoholu lub niektórych narkotyków, np. kokainy. Lek może być szczególnie skuteczny w przypadku osób wielokrotnie powracających do nałogów, gdzie terapie behawioralne oraz leki, takie jak disulfiram lub naltrekson, okazały się nieskuteczne.

współpraca: dr nauk medycznych Katarzyna Wieczorek-Szukała