Pęcherz nadreaktywny – przyczyny, objawy, leki i domowe sposoby

Pęcherz nadreaktywny – co to jest OAB?

Pęcherz nadreaktywny to potoczne określenie stosowane w odniesieniu do zespołu pęcherza nadreaktywnego – OAB (angl. overactive bladder).

Istotą choroby jest oddawanie moczu niezależnie od woli, co jest wynikiem naglącego parcia na pęcherz, którego nie można kontrolować. Nie należy mylić nadreaktywności pęcherza z nietrzymaniem moczu. Charakterystyczne jest nie tylko parcie na mocz, ale także częste oddawanie moczu w dzień i w nocy. Nadreaktyność pęcherza u kobiet stwierdzana jest częściej niż u mężczyzn, przy czym objawy ulegają nasileniu wraz z wiekiem.

Przyczyny pęcherza nadreaktywnego nie zostały do końca wyjaśniona. Zespół objawów pęcherza nadreaktywnego spowodowany jest zaburzeniem czynności skurczowej mięśnia wypieracza, co prowadzi do jego nadwrażliwości i częstszych skurczów oraz zaburzone jest unerwienie pęcherza moczowego.

To też może Cię zainteresować: pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?

Pęcherz nadreaktywny – kogo dotyczy?

Częstość występowania pęcherza nadreaktywnego w społeczeństwie europejskim określa się w literaturze naukowej średnio na 16 proc. W różnych badaniach, opartych głównie o wyniki ankiet przeprowadzanych telefonicznie, częstość występowania pozostaje pomiędzy 7 a 30 proc.

Choroba ta nieznacznie częściej dotyczy kobiet. Częstość występowania pęcherza nadreaktywnego wzrasta wraz z wiekiem, najczęściej dotyczy osób powyżej 60. roku życia. W badaniach epidemiologicznych najczęstszym objawem podawanym przez chorych jest częstomocz – występuje w 85 proc., parcia naglące występują u ponad połowy pacjentów, nietrzymanie moczu z parcia u jednej trzeciej.

Oddawanie moczu

Czynności, jakie wykonuje pęcherz moczowy można podzielić na dwie fazy:

• fazę napełniania, czyli gromadzenia moczu,
• fazę opróżniania, czyli wydalania moczu zwaną inaczej mikcją.

Faza, w której znajduje się pęcherz moczowy zależy od przewagi jednego z dwóch przeciwstawnych części układu nerwowego autonomicznego – współczulnego lub przywspółczulnego. Układ nerwowy autonomiczny unerwia narządy wewnętrzne i kieruje ich funkcją niezależnie od naszej woli, w przeciwieństwie do układu somatycznego, który unerwia głównie mięśnie, a ich działanie zależne jest od naszej woli, podlega kontroli świadomości.

Każdy narząd wewnętrzny, w tym pęcherz moczowy, unerwiony jest zarówno przez włókna nerwowe współczulne, jak i przywspółczulne. W zależności od potrzeb organizmu w danej sytuacji przeważa impulsacja nerwowa z jednej z części układu autonomicznego. Część współczulna tzw. pobudzająca przeważa w sytuacjach stresowych, np. walki, ucieczki, odpowiada za przyśpieszenie akcji serca, rozszerzenie źrenic, wydzielanie adrenaliny oraz trzymanie moczu. Część przywspółczulna działa przeciwnie, zyskuje przewagę podczas odpoczynku, pobudza trawienie, wydzielanie insuliny oraz promuje opróżnianie pęcherza moczowego.

Za procesy związane z gromadzeniem i wydalaniem moczu odpowiadają następujące mięśnie:

• wypieracz, czyli mięśniówka gładka pęcherza moczowego, którego skurcz prowadzi do opróżnienia pęcherza moczowego,
• zwieracze – wewnętrzny i zewnętrzny – które odpowiadają za trzymanie moczu.

Praca tych mięśni regulowana jest przez układ nerwowy autonomiczny oraz przez ośrodki nerwowe znajdujące się w rdzeniu kręgowym (ośrodek oddawania moczu w części krzyżowej rdzenia) i w pniu mózgu (mostowy ośrodek mikcji).

Nadreaktywność wypieracza

W fazie gromadzenia moczu w pęcherzu, kiedy dominuje układ współczulny pęcherz moczowy wypełnia się moczem, ulegają pobudzeniu receptory wrażliwe na rozciąganie znajdujące się w ścianie pęcherza moczowego. Od receptorów biegnie impulsacja wstępująca do ośrodków w rdzeniu kręgowym i w pniu mózgu. U małych dzieci, kiedy nie są wykształcone mechanizmy kontroli nad oddawaniem moczu, przy pewnym wypełnieniu pęcherza ośrodek oddawania moczu w rdzeniu kręgowym wysyła impulsację do mięśnia wypieracza i dziecko oddaje mocz odruchowo, nie panując nad tym procesem.

U dorosłych ośrodek w rdzeniu pozostaje pod kontrolą wyższego ośrodka w pniu mózgu, który podczas gromadzenia moczu wysyła impulsację zstępującą do wypieracza powodującą jego rozkurcz oraz od zwieraczy – powodując ich skurcz. Odczuwamy parcie, ale nie oddajemy moczu natychmiast, możemy świadomie odwlec ten moment w czasie.

W fazie opróżniania, kiedy dominuje układ przywspółczulny oraz kiedy świadomie zdecydujemy się oddać mocz, ośrodek w pniu mózgu wysyła impulsację zstępującą do mięśnia wypieracza, powodując jego skurcz oraz do zwieracza wewnętrznego cewki, powodując jego rozkurcz. Wzrasta ciśnienie w pęcherzu moczowym, co w połączeniu ze świadomym rozluźnieniem zwieracza zewnętrznego cewki moczowej, skutkuje oddaniem moczu. Nadreaktywność wypieracza jest wynikiem mimowolnych skurczów pęcherza. Leży u podstaw nadreaktywności pęcherza moczowego.

Pęcherz nadreaktywny – przyczyny

Dokładne przyczyny pęcherza nadreaktywnego nie są do końca poznane. Zespół objawów pęcherza nadreaktywnego spowodowany jest zaburzeniem opisanych wyżej mechanizmów, to znaczy zaburzona jest czynność skurczowa mięśnia wypieracza, co prowadzi do jego nadwrażliwości i częstszych skurczów oraz zaburzone jest unerwienie pęcherza moczowego.

Istnieją jednak czynniki, które predysponują do wystąpienia nadreaktywności pęcherza. Ich obecność przyczynia się do zmian w aparacie mięśniowym i nerwowym pęcherza moczowego. Do tych czynników zalicza się:

• otyłość,
• cukrzycę,
• nadmierne przyjmowanie płynów,
• spożycie kofeiny,
• atrofię urogenitalną oraz zaburzenia statyki dna miednicy.

Atrofia urogenitalna obejmuje zmiany zachodzące w układzie moczowo-płciowym kobiet po menopauzie, związane z niedoborem estrogenów. Obejmują one zmiany zanikowe nabłonka pochwy, sromu, łechtaczki, zaburzenia elastyczności pochwy, zmianę flory bakteryjnej oraz pH pochwy.

Zaburzenia statyki dna miednicy dotyczą zmian zachodzących w aparacie mięśniowo-więzadłowym miednicy mniejszej, który odpowiada za prawidłowe położenie narządów tam zlokalizowanych. Zmiany te zachodzące pod wpływem starzenia się organizmu, a także przebytych ciąż i porodów dotyczą obniżenia napięcia mięśni i zaburzenia ich unerwienia. Mogą one prowadzić do wypadania narządów, nietrzymania moczu i stolca, dolegliwości bólowych.

Pęcherz nadreaktywny – objawy

Pęcherz nadreaktywny jest określeniem jednostki chorobowej, w której występuje zespół następujących objawów:

• parcie naglące,
• częste oddawanie moczu – częstomocz,
• oddawanie moczu w nocy – nykturia.

Parcie naglące to uczucie silnego parcia na pęcherz moczowy wraz z nagłą koniecznością oddania moczu. Parcia mogą mieć różne nasilenie. U części pacjentów parcie naglące może być na tyle silne, że prowadzi do nietrzymania moczu – chory nie może zdążyć do toalety. Jest to tzw. nietrzymanie moczu z parcia.

Częstomocz jest to częste oddawanie moczu w ciągu dnia. Może być rozpoznany, jeżeli chory oddaje mocz osiem lub więcej razy na dobę (tzw. częstomocz 24-godzinny).

Nykturia jest to konieczność oddawania moczu w nocy więcej niż jeden raz. Zespół opisanych objawów może towarzyszyć wielu chorobom pęcherza moczowego, np. zapaleniu pęcherza moczowego, kamicy pęcherza moczowego, chorobie nowotworowej pęcherza, łagodnemu rozrostowi stercza, wypadaniu narządu rodnego i innym. Dlatego też rozpoznanie pęcherza nadreaktywnego może być postawione przez lekarza po wykluczeniu innych chorób dróg moczowych.

Jak leczyć pęcherz nadreaktywny?

Leczenie pęcherza nadreaktywnego obejmuje stosowanie różnorodnych metod. Zachowawczo pacjentowi zaleca się zmniejszenie podaży płynów przed snem. Domowym sposobem jest także ograniczenie spożycia kofeiny, która wykazuje działanie moczopędne. Zastosowanie znajduje również tzw. trening pęcherza moczowego, polegający na stopniowym wydłużaniu przerw pomiędzy kolejnymi mikcjami. Dobre efekty przynieść mogą ponadto ćwiczenia na pęcherz nadreaktywny. Polecane jest przede wszystkim aktywowanie mięśni dna miednicy poprzez wykonywanie ćwiczeń mięśni Kegla, polegających na naprzemiennym zaciskaniu i rozluźnianiu wspomnianych mięśni (tak jak przy wstrzymywaniu i oddawaniu moczu).

Do leków na pęcherz nadreaktywny zalicza się blokery określonych receptorów muskarynowych znajdujących się w pęcherzu. Pozwala to ograniczyć częstotliwość występowania naglącego parcia na mocz. Jednak z uwagi na występowanie wspomnianych receptorów także poza pęcherzem, istnienie ryzyko pojawienia się uciążliwych skutków ubocznych w postaci problemów z widzeniem czy zaburzeń rytmu serca. Znaczne ich nasilenie skłania niektórych pacjentów do rezygnacji z takiej formy terapii. Alternatywą są preparaty zawierające substancję o nazwie mirabegron, który przyczynia się do rozluźnienia mięśni wypieracza, zwiększenia objętości pęcherza, ograniczenia liczby epizodów parcia na pęcherz oraz zwiększenia możliwości wstrzymywania mikcji.

Farmakologiczne leczenie nadreaktywności pęcherza opera się także na stosowaniu terapii hormonalnej. Terapia estrogenowa wykorzystywana jest w przypadku nadreaktywnego pęcherza u kobiet po menopauzie.

Jeżeli tego typu sposoby leczenia OAB zawiodą, pacjentowi poleca się metodę polegającą na wstrzyknięciu toksyny botulinowej do ściany pęcherza moczowego lub neuromodulację. Obydwie mają na celu rozkurcz wypieracza.