Terpeny – co to? Przykłady, właściwości, działanie, zastosowanie

Czym są terpeny?

Terpeny to naturalnie występujące w przyrodzie organiczne związki lotne o wzorze ogólnym (C5H8)n, które nadają roślinom smak i aromat. Ich nazwa pochodzi od terpentyny – lepkiego w dotyku składnika żywicy, będącej bogatym źródłem kwasów żywiczych i właśnie terpenów.

W zależności od gatunku rośliny, a także jej cech osobniczych, stężenie terpenów w niej zawartych może wahać się od 1% do nawet 10%. Oprócz wpływu na nasze zmysły, terpeny mogą również wykazywać m.in. właściwości prozdrowotne.

Czy terpeny i terpenoidy to to samo? Odpowiedź brzmi – NIE. Terpeny to substancje naturalnie występujące w roślinie. Terpenoidy to natomiast substancje, w przypadku których w procesie ekstrakcji oraz suszenia struktura chemiczna (a dokładnie zawartość tlenu) uległa modyfikacji.

Gdzie występują terpeny?

Dokładna ilość, występujących w roślinach terpenów, nie została dokładnie poznana. Zidentyfikowanych i opisanych zostało już ponad 20 tysięcy tego typu związków, które spotkać można w różnego rodzaju roślinach.

Ich największe stężenie i zróżnicowanie stwierdza się między innymi w:

• konopiach siewnych;
• chmielu;
• cynamonie;
• lawendzie;
• mięcie pieprzowej;
• cytrynie i innych owocach cytrusowych;
• drzewach iglastych;
• drzewach balsamicznych;
• fiołkach.

Udowodniono, że zawartości terpenów w roślinie największa jest w godzinach porannych, dlatego to właśnie ta pora uznawana jest za najlepsza na zbiory celem ich pozyskania. By w pełni wykorzystać właściwości terpenów, zebrane rośliny poddawane są ekstrakcji lub destylacji parą wodną – dzięki temu uzyskuje się m.in. olejki eteryczne.

Jak działają terpeny?

Terpeny w roślinach odgrywają różnorakie role, m.in. zwabiają zapylacze lub odstraszają szkodniki. Jeżeli natomiast chodzi o ich wpływ na organizm człowieka – terpeny mogą łączyć się z niektórymi receptorami zlokalizowanymi w mózgu, działając pobudzająco lub wręcz odwrotnie – wykazując działanie uspokajające i odprężające.

Z tego względu terpeny znalazły szerokie zastosowanie zarówno w rolnictwie jak i przemyśle kosmetycznym czy farmaceutycznym.

Terpeny w rolnictwie i przemyśle spożywczym

Terpeny działają odstraszająco na wiele różnych drapieżników i szkodników roślin, dlatego też są popularnym składnikiem naturalnych środków ochrony roślin. Całkowicie naturalne środki owadobójcze bazujące na terpenach sprawdzą się zarówno w amatorskich uprawach w przydomowych ogródkach jak i rolnictwie ekologicznym na dużo większą skalę. Szukając więc naturalnych metod zwalczania szkodników roślin warto zwrócić uwagę na produkty bazujące na terpenach.

Terpeny znalazły również zastosowanie w przemyśle spożywczym, jako alternatywa dla sztucznych aromatów dodawanych do niektórych produktów spożywczych. Spotkać je możemy m.in. w różnego rodzaju gotowych produktach, aromatach do ciast, herbatach czy słodyczach.

Terpeny w kosmetyce

Ze względu na swój intensywny zapach terpeny (w tym terpeny konopne) są wykorzystywane powszechnie w kosmetyce. Są one popularnym składnikiem kosmetyków naturalnych, którym chcemy nadać intensywny zapach. Terpeny spotkać możemy przede wszystkim w kosmetykach pielęgnacyjnych, ponadto stanowią one również dodatek w produkcji perfum czy kosmetyków kolorowych. W zależności od tego, który terpen zostanie dodany, możemy uzyskać inny, odpowiedni zapach:

• linalol – nadaje produktom kwiatowy zapach;
• mircen – przypomina aromatem piżmo lub goździki;
• limonen – nadaje cytrusowy aromat;
• trans-kariofilen – odpowiada za pieprzowe nuty;
• pinen – nadaje kosmetykom leśny aromat sosnowych igieł.

Terpeny w medycynie naturalnej

Niektóre terpeny, ze względu na swoje unikalne właściwości prozdrowotne, są wykorzystywane w medycynie naturalnej. Choć są one naturalnie obecne w niektórych odmianach konopi, w ostatnich latach popularne stało się ich dodawanie do produktów bazujących na konopiach siewnych, jak np. leczniczy olejek CBD. Poszczególne kompozycje są produkowane w celu zwalczania określonych przypadłości. Poniżej przedstawiamy właściwości prozdrowotne najpopularniejszych terpenów.

• Linalol – monoterpen występujący między innymi w lawendzie, czy niektórych gatunkach konopi. Wykazuje działanie uspokajające i przeciwdrgawkowe, łagodzi stres i pozytywnie wpływa na interakcje międzyludzkie.
• Limonen – monoterpen uzyskiwany przede wszystkim z owoców cytrusowych oraz winogron. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze oraz kardio-, gastro- i hepatoprotekcyjne. Ponadto stymuluje nasz układ immunologiczny do skuteczniejszej pracy.
• Mircen – zaliczany do terpenów, które w konopiach siewnych występują w największym stężeniu. Spotkać go można również w różnego rodzaju ziołach, takich jak estragon, szałwia, kminek czy imbir czy drzewach iglastych. Posiada właściwości przeciwzapalne, ponadto wykazuje działanie przeciwbólowe i rozluźniające mięśnie. Działa uspokajająco, ułatwiając zasypianie i korzystnie wpływając na jakość snu.
• Pinen – stanowi główny składnik olejków eterycznych z drzew iglastych (jest zawarty w żywicy sosnowej). Ułatwia koncentrację i usprawnia pracę układu oddechowego, dzięki czemu znajduje szerokie zastosowanie jako dodatek do leków zwalczających choroby dróg oddechowych. Oprócz tego działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Jego działanie wykorzystywane jest zwłaszcza w przypadku pacjentów ze stwardnieniem rozsianym czy przewlekłym zapaleniem stawów.
• Kariofilen – może on łączyć się z receptorami układu nerwowego, silnie wpływając na nasz organizm. Wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwstarzeniowe, a ponadto okazuje się pomocny w terapii uzależnień oraz stanów depresyjnych i lękowych.

Jak widać poszczególne rodzaje terpenów wykazują różny wpływ na nasz organizm. Warto zwrócić tu uwagę na fakt, iż oddziałują one na siebie wzajemnie, prowadząc do zjawiska synergii – czyli wzmacniania wzajemnie swojego działania, co czyni je jeszcze bardziej atrakcyjnymi składnikami. Co ważne, terpeny nie działają psychoaktywnie, są więc produktem całkowicie bezpiecznym do stosowania.