Fentanyl – co to jest, jak działa, skutki uboczne, uzależnienie, przedawkowanie

Fentanyl – co to jest, jak działa?

Fentanyl to silny lek przeciwbólowy, działającym agonistycznie w stosunku do receptorów opioidowych. Stosowany jest zwłaszcza w leczeniu bólu towarzyszącego bólom nowotworowym.

Ból, według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu, to: „Nieprzyjemne doznanie sensoryczne i emocjonalne związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanki lub przypominające je”.

Jeśli chodzi o ból nowotworowy, jest on związany z występowaniem choroby nowotworowej, spowodowany zaś jest drażnieniem nocyceptorów lub wynika bezpośrednio z ucisku lub niszczenia struktur nerwowych.

W ludzkim organizmie wyróżnia się trzy typy receptorów opioidowych: μ (mi), δ (delta), κ (kappa). Receptory te można znaleźć w mózgu oraz w tkankach obwodowych. Mechanizm ich działania jest oparty na hamowaniu cyklazy adenylanowej, a w efekcie zmniejszeniu wewnątrzkomórkowego stężenia cAMP. Działanie agonistyczne na receptory opioidowe w różnych tkankach ludzkiego ciała oraz w mózgowiu wykazują endogenne substancje, czyli takie, które znajdują się w organizmie. Są to między innymi: endorfiny, enkefaliny czy dynorfiny. Regulują one odczuwanie bólu w sposób naturalny.

Narkotyczne, czyli opioidowe leki przeciwbólowe są egzogennymi związkami, czyli takimi, które dostarczamy z zewnątrz. Wykazują one powinowactwo do wszystkich receptorów opioidowych. Do grupy leków opioidowych należy właśnie fentanyl.

Stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych jest kojarzone głównie z łagodzeniem i znoszeniem bólu nowotworowego, jednak leki te używane są również podczas znieczulenia w czasie zabiegów chirurgicznych lub w celu uśmierzenia bólu pooperacyjnego. Opiaty są stosowane także w leczeniu bólu przewlekłego, nie dotyczy to jednak fentanylu, który posiada spory potencjał uzależniający.

Fentanyl należy do opioidów syntetycznych o czystym działaniu agonistycznym, z grupy pochodnych piperydyny (w tej samej grupie znajdują się między innymi sufentanyl, remifentanyl czy petydyna, również stosowane w leczeniu silnego bólu). Fentanyl jest lekiem o silnym, ale krótkim działaniu przeciwbólowym. Obok działania przeciwbólowego, wykazuje działanie depresyjne na ośrodek oddechowy, które rośnie wraz ze zwiększaniem dawek fentanylu. Jak wspomnieliśmy, jest substancją leczniczą stosowaną głównie w analgezji chirurgicznej oraz w celu zniesienia bólu.

Postaci leku, w których występuje fentanyl

Fentanyl dostępny jest w takich formach, jak: lamelki i tabletki podpoliczkowe, system transdermalny, plastry, tabletki podjęzykowe, roztwór do wstrzykiwań, aerozol do nosa, a nawet lizaki (cytrynian fentanylu).

Każda forma leku działa nieco inaczej. Po podaniu dożylnym substancja lecznicza działa niemal natychmiast, wywołując szybki efekt przeciwbólowy, co jest pożądanym skutkiem. Natomiast stężenie fentanylu po naklejeniu plastra wzrasta stopniowo przez 12 do 24 godzin, a następnie utrzymuje się na stałym poziomie do 72 h.

Jeśli chodzi o systemy transdermalne, lek działa wolniej, ale dłużej, przez co efekt zniesienia bólu jest długotrwały. Stosowane dawki substancji leczniczej różnią się w zależności od postaci leku. Sposób dawkowania zawsze jest ustalany indywidualnie dla każdego pacjenta. Lekarz przed rozpoczęciem leczenia powinien przeprowadzić wywiad, w którym uwzględni takie czynniki, jak: wiek, ogólny stan zdrowia pacjenta czy stopień nasilenia choroby.

Fentanyl – skutki uboczne

Do najczęstszych działań niepożądanych fentanylu podczas stosowania leków zawierających fentanyl należą:

• zawroty i bóle głowy, senność,
• nudności, wymioty, zaparcia,
• nadciśnienie,
• duszność, depresja oddechowa,
• bezsenność, depresja, stany splątania, nerwowość, utrata apetytu,
• świąd, wysypka, rumień,
• zmęczenie, złe samopoczucie, uczucie chłodu.

Niezbyt częste i rzadkie działania niepożądane obejmują:

• wstrząs anafilaktyczny, reakcję anafilaktyczną,
• ataksję,
• spowolnienie oddechu,
• ból pęcherza, skąpomocz,
• niedowidzenie.

Pełna charakterystyka produktu leczniczego znajduje się w ulotce dołączonej do opakowania produktu.

Fentanyl – uzależnienie

Jak powszechnie wiadomo, wszystkie narkotyczne leki przeciwbólowe mają potencjał uzależniający. Jeśli chodzi o samą substancję leczniczą, jaką jest fentanyl, musimy wiedzieć, że działa ona sto razy silniej niż popularna morfina i potrafi uzależnić o wiele szybciej niż heroina . Długotrwałe stosowanie fentanylu prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego.

Oprócz tego, fentanyl powoduje pojawienie się zjawisko tolerancji, czyli odporności na substancję leczniczą, zmuszające do zwiększania dawek leku. Z tych powodów stosowanie fentantylu ogranicza się do krótkotrwałego leczenia ostrego bólu w przebiegu chorób nowotworowych lub analgezji.

Oczywiście, fentanyl wydawany jest tylko i wyłącznie na receptę, nie można kupić go bez niej. Recepta może być wydana jedynie przez lekarza.

Fentanyl – przedawkowanie

Podczas przedawkowania fentanylu jednym z najbardziej niebezpiecznych działań niepożądanych jest depresja ośrodka oddechowego, czyli spowolnienie oddechu, które może prowadzić nawet do jego zatrzymania, a w efekcie do niedotlenienia mózgu, co skutkuje uszkodzeniem mózgu. Jeśli podejrzewamy, że ktoś przyjął zbyt dużą dawkę leku, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Fentanyl – interakcje

Podczas leczenia fentanylem nie należy przyjmować innych substancji, które mogą wywoływać depresję ośrodka oddechowego. Należą do nich: inne leki opioidowe, leki nasenne, uspokajające, przeciwhistaminowe czy zwiotczające mięśnie szkieletowe oraz napoje alkoholowe. Łączenie fentanylu z tymi substancjami może potęgować działanie depresyjne na ośrodek oddechowy, powodować niedociśnienie tętnicze czy wywołać śpiączkę.

Fentanyl nie jest również zalecany do stosowania łącznie z inhibitorami monoaminooksydazy, ponieważ zgłaszano ciężkie i nieprzewidywalne interakcje pomiędzy nimi, w tym nasilenie działania opiatów czy nasilenie działania serotoninergicznego.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania fentanylu u pacjentów, którzy cierpią na depresję ośrodka oddechowego.

Fentanyl a ciąża i karmienie piersią

Nie istnieją wystarczające dane dotyczące stosowania fentanylu u kobiet w ciąży. Wiadomo jedynie, że podczas długotrwałego stosowania fentanylu w okresie ciąży zgłaszano objawy odstawienia fentanylu u noworodków. Stosowanie tej substancji leczniczej w okresie ciąży jest akceptowalne jedynie w przypadku, kiedy jest to bezwzględnie konieczne.

Lek przenika do mleka matki i może powodować depresję oddechową u karmionego dziecka. Podczas stosowania Fentanylu należy przerwać w okresie karmienia piersią.